Πως νικάμε τον πόνο στα ρευματικά νοσήματα, δίχως φάρμακα;

Του Ηλία Σιακαβέλλα

παθολόγου

Οι περισσότερες κατευθυντήριες οδηγίες αντιμετώπισης ρευματολογικών νοσημάτων τοποθετούν την εκπαίδευση του ασθενούς ή την αυτοθεραπεία σε καίριο σημείο στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Από το 2010 όμως, η οδηγία είναι ακόμη πιο εμφατική: «αυξείστε το ποσοστό των ασθενών με αρθρίτιδα που έχουν αποτελεσματική και βασισμένη σε αποδείξεις εκπαίδευση για το πρόβλημά τους ως αναπόσπαστο και ζωτικό τμήμα της αντιμετώπισης της κατάστασής τους». Παρά την σχεδόν ομόφωνη αναγνώριση μεταξύ των ειδικών του πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των ασθενών, λιγότεροι από 5% εκπαιδεύονται με επίσημο ή σταθερό τρόπο.

Ενώ υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι αρθρίτιδας, τα προβλήματα των ασθενών είναι αρκετά όμοια. Τα κύρια συμπτώματα είναι ο πόνος, η εύκολη κόπωση, η αναπηρία και η κατάθλιψη. Κλειδί στην εκπαίδευση των ασθενών είναι το σπάσιμο αυτών των στερεότυπων και η μείωση των συμπτωμάτων χρησιμοποιώντας τεχνικές αυτοβελτίωσης όπως η άσκηση, η διαχείριση της κίνησης, η χρήση βοηθημάτων και η συμπεριφορική αντιμετώπιση.

Σε άτομα με οστεοαρθρίτιδα και ρευματοειδή αρθρίτιδα οι ισχυρότερες ενδεχομένως αποδείξεις, αφορούν την αποτελεσματικότητα των ασκήσεων διατήρησης της φόρμας δηλαδή, για την ενδυνάμωση και για την αντοχή. Τα προγράμματα που περιλαμβάνουν ποδηλασία, αεροβική στο νερό, μυική ενδυνάμωση και άσκηση μικρής έντασης αναφέρουν αποτελέσματα

– μείωσης του πόνου,

– βελτίωσης στην ένταση των κινήσεων των αρθρώσεων,

– βελτίωση της φυσικής κατάστασης της καρδιάς,

– βελτίωση της μυικής δύναμης,

– βελτίωση της διάρκειας, της λειτουργικότητας και της ευστάθειας σε ασθενείς με αρθρίτιδα.

Η αεροβική άσκηση δείχνει σταθερώς ότι άτομα με αρθρίτιδα μπορούν να ασκούνται τακτικώς με ασφάλεια σε ένταση τέτοια που να βελτιώνει τη φυσική κατάσταση και τη γενικότερη υγεία χωρίς εξάρσεις της νόσου ή επιδείνωση των συμπτωμάτων από τις αρθρώσεις. Τα προγράμματα στις περισσότερες μελέτες αεροβικής άσκησης σταδιακώς αυξάνουν την ένταση και τη διάρκεια των ασκήσεων ώστε να φτάσουν τα 30 έως 45΄ ημερησίως 3 έως 5 ημέρες την εβδομάδα μέτριας έντασης άσκηση όλου του σώματος όπως περπάτημα, ποδηλασία ή κολύμβηση. Ιατρικές μελέτες παρέμβασης με άσκηση, σχεδιασμένες για ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα γονάτων, περιλαμβάνουν ενδυνάμωση, αεροβική και ασκήσεις λειτουργικότητας.

Αυτές οι μελέτες περιέχουν μια μικρή περίοδο αρχικώς με οδηγίες ακολουθούμενη από πολλούς μήνες ασκήσεων κατ’οίκον μόνος του ο/η ασθενής κι αναφέρουν βελτίωση της μυικής δύναμης, της ιδιοδεκτικής αίσθησης, της λειτουργίας μυών κι αρθρώσεων, καθώς και μείωση του πόνου. Θέλω να διευκρινίσω ότι το ιδιοδεκτικό σύστημα είναι μικρές νευρικές ίνες μέσα στους μύες και στις αρθρώσεις, το οποίο ερεθίζεται με τη βαριά δουλειά ή τη δουλειά με αντίσταση ή τις εκτάσεις στις αρθρώσεις. Το σύστημα αυτό παίρνει πληροφορίες από τους μυς, τένοντες και συνδέσμους μας και μάς δίνει μια αίσθηση του πού βρίσκεται το σώμα μας στον χώρο καθώς και τα όρια του σώματός μας. Μας επανατροφοδοτεί για την θέση του σώματος, τη δύναμη και το εύρος της κίνησης. Αυτό είναι που μας βοηθά να κάμψουμε το γόνατο στη σωστή γωνία για να σηκωθούμε από την καρέκλα, να κατέβουμε γλυκά από το πεζοδρόμιο και να χειριστούμε μολύβια, κουμπιά, κουτάλια και κόμπους.

Το παραδοσιακό πρόγραμμα κατ’ οίκον ασκήσεων για τους ασθενείς με αρθρίτιδα είναι η χαμηλής έντασης ενεργητική άσκηση με εκτάσεις και κάμψεις. Αυτό μπορεί να παρέχει πλεονεκτήματα επιπροσθέτως προς την ευκαμψία και την κινητικότητα των αρθρώσεων. Ήρεμες ασκήσεις που εκτελούνται κατά τη διάρκεια των κινήσεων του Τάϊ-Τσι μπορούν μα μειώσουν σημαντικώς την πρωινή δυσκαμψία των ασθενών με ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Επίσης, η άσκηση βελτιώνει και την κατάθλιψη αυτών των ασθενών. Παρόλο που δεν είναι κατανοητός ο ακριβής μηχανισμός, ίσως να έχει να κάνει με το ότι η κατάθλιψη, αλλά κι άλλα αρνητικά συναισθήματα εξυπηρετούνται από την αυτοεπάρκεια του ασθενούς ή την εμπιστοσύνη ότι κάποιος/α μπορεί να επηρεάσει τα συμπτώματα της ασθένειάς του. Ασθενείς που αντιμετωπίζουν τον πόνο τους με αρνητικά τρόπο, πονάνε πολύ περισσότερο κι έχουν μεγαλύτερη φυσική ανικανότητα. Αντιθέτως, έχουν λιγότερο πόνο κι ανικανότητα ασθενείς που αποφεύγουν την μεμψιμοιρία και την διαρκώς αρνητική θεώρηση του πόνου και αναφέρουν χρήση προσαρμοστικών τεχνικών όπως, απόσπαση της προσοχής και ήρεμες σκέψεις ή εκφράσεις.

Επιπλέον, η συστηματική άσκηση συνεισφέρει στη διαχείριση του πόνου μειώνοντας την αίσθησή του καθώς και την ανικανότητα και στους ασθενείς με ρευματοειδή, αλλά και με οστεοαρθρίτιδα.

Μηχανικά βοηθήματα προτείνονται συχνά στα άτομα με αρθρίτιδα ώστε να βελτιώσουν τις λειτουργικές ικανότητές τους εξισορροπώντας τον περιορισμό των δεξιοτήτων, το μειωμένο εύρος κίνησης των αρθρώσεων, την ελαττωμένη μυική δύναμη και την αντοχή λόγω της ασθενείας. Τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα βοηθήματα είναι για την οστεοαρθρίτιδα οι νάρθηκες καρπού ακολουθούμενοι από νάρθηκες με ασημένιο δακτύλιο, τα ανυψωμένα καθίσματα λεκάνης στην τουαλέττα, τα καθίσματα μπανιέρας ή ντουσιέρας, και τα μπαστούνια με «έξυπνους» γάντζους στα άκρα ώστε να ξεντύνονται άνετα.

Είναι εξακριβωμένο ότι η πλειονότητα των χρηστών με ρευματοειδή ή οστεοαρθρίτιδα έχει θετικές εντυπώσεις από τη χρήση αυτών των βοηθημάτων, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας να κάνει την εκτέλεση κινήσεων ή πράξεων πιο αυτοδύναμη, ευκολότερη και ασφαλέστερη. Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι η χρήση τους μείωσε την αντίληψη των ασθενών για τη δυσκολία εκτέλεσης μιας πράξης κατά 42%.

Η φράση που θα μπορούσε να πείσει τους ασθενείς να ακολουθήσουν τα παραπάνω είναι: «Δεν μπορώ να θεραπεύσω την αρθρίτιδά σας, αλλά συνεργαζόμενοι μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα, ώστε να συνεχίσετε να ζείτε μια φυσιολογική ζωή».