Διατροφικές διαταραχές: από πού κρατάει η… σκούφια τους;

Οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές αποτελούν ένα σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα που παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις. Πρόκειται για παθήσεις που δεν αφορούν μόνο διαταραγμένες και λανθασμένες συνήθειες στην πρόσληψη τροφής, αλλά αποτελούν σοβαρές ψυχικές ασθένειες που τα αίτια τους αναζητούνται σε βαθύτερες ψυχικές καταστάσεις. Οι πιο γνωστές και συχνές είναι η Ψυχογενής Ανορεξία (Ψ.Α) και η Ψυχογενής Βουλιμία (Ψ.Β).

Ανορεξία

Η Ψυχογενής Ανορεξία χαρακτηρίζεται ίσως πιο σοβαρή με πολύ υψηλό ποσοστό θνησιμότητας και συνοδεύεται από άρνηση της πείνας, σίτιση με πολύ μικρές ποσότητες τροφής (λιμοκτονία) που μπορεί να φτάσει σε ακραίες περιπτώσεις με ανεπανόρθωτες και μη αναστρέψιμες συνέπειες για το σώμα μέσα από μια κατάσταση σχεδόν ολικής αθρεψίας.

Χαρακτηριστικό της πάθησης αυτής είναι η διαστρεβλωμένη εικόνα που έχουν τα άτομα για τον εαυτό τους πιστεύοντας διαρκώς πως είναι παχύσαρκα. Αποτέλεσμα της πάθησης σκελετωμένα κορμιά με σοβαρή υποθρεψία με «κίνδυνο ζωής», και σοβαρές επιπλοκές σε όργανα του σώματος, αλλά και σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχολογικό παράγοντα με ενοχές και τάσεις αυτοκαταστροφής, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση. Μια διαταραχή όπου τα πάσχοντα άτομα μέσα από την ασιτία, την επίπονη άσκηση, το κόψιμο της τροφής σε μικρά κομμάτια, την χρήση καθαρτικών και διουρητικών μετά το φαγητό  και την πρόκληση εμετών, ακόμη και τους αυτοτραυματισμούς σε ακραίες περιπτώσεις, μέσα δηλαδή από μια  ιεροτελεστία προσπαθούν να ξεφορτωθούν τις «περιττές θερμίδες».

Βουλιμία

Η Ψυχογενής Βουλιμία (Ψ.Β) χαρακτηρίζεται από επεισοδιακή υπερφαγία (κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα). Ακολουθείται και αυτή από χρήση καθαρτικών διουρητικών και πρόκληση εμετών, αλλά γίνεται πιο δύσκολα αντιληπτή καθώς τα εξωτερικά σημάδια δεν είναι πάντα εμφανή. Συνδέεται και αυτή με σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές και ενοχές και έχει σοβαρές συνέπειες μακροχρόνια στον οργανισμό.

Δύο διαταραχές με.. ιστορία

Η ανορεξία αφορά και τους άνδρες: Μια ιστορική αναδρομή μας δείχνει ότι οι διαταραχές στην πρόσληψη τροφής από την μια είναι μια υπόθεση διαχρονική και πολύ παλιά και δεν αφορά μόνο την σύγχρονη εποχή και από την άλλη ότι δεν είναι ένα φαινόμενο με θύματα μόνο από τον γυναικείο πληθυσμό. Το 10% των περιπτώσεων που έχουν γίνει γνωστά από μελέτες αφορούν τον ανδρικό πληθυσμό αλλά το ποσοστό ενδέχεται να είναι μεγαλύτερο καθώς οι άνδρες δεν απευθύνονται σε κάποιον ειδικό από φόβο μήπως αμφισβητηθεί ο ανδρισμός τους αφού το σύγχρονο μοντέλο διατροφικών διαταραχών συνδέεται σχεδόν απόλυτα με τον γυναικείο πληθυσμό. Η σύνδεση αυτή οδηγεί τους άνδρες να αναπτύξουν τον φόβο ότι  «κόλλησαν» κατά κάποιο τρόπο μια γυναικεία ασθένεια με τις επακόλουθες συνέπειες συμπεριφοράς από τον κοινωνικό τους περίγυρο. Θα έλεγε κανείς ότι αντιμετωπίζουν ένα είδος κοινωνικού «ρατσισμού» γεγονός που τους οδηγεί να κρατούν κρυφή την πάθηση τους σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι οι γυναίκες. Από την αρχαιότητα ακόμη επικρατούσε η άποψη ότι τα ανδρικά σώματα πρέπει να είναι ρωμαλέα και δυνατά ώστε η σωματική υγεία μέσω της γυμναστικής να συμβαδίζει και να συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην πνευματική υγεία, ώστε να εξασφαλιστεί η απαραίτητη αρμονία του «νούς υγιείς εν σώματι υγειή». Ο Πλάτων υποστήριζε ότι η καχεξία και η αδυναμία του σώματος είναι σημάδι δειλίας.

 

Ο όρος Βουλιμία, συναντάται στην αρχαιότητα σε αναφορές που αφορούν τον ανδρικό πληθυσμό και όσον αφορά την ετυμολογία της αποτελεί συνένωση δύο λέξεων «βούς» (βόδι) και «λιμός» (πείνα), σήμαινε υπερβολική πείνα (πείνα βοδιού). Υποδήλωνε μια παθολογική κατάσταση κατά την οποία κάποιος μπορούσε να καταναλώσει ένα ολόκληρο βόδι. Ο Ιπποκράτης και ο Αριστοφάνης έχουν αναφερθεί στον «βουλιμό» ως μια παθολογική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από μια νοσηρή μορφή πείνας. Με τον όρο αυτόν περιέγραφαν το αίσθημα πείνας, αδυναμίας και λιποθυμίας ως συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσει η υπερβολική κατανάλωση τροφής. Επίσης ο σπουδαίος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός (129μ.χ-199μ.χ) αναφέρθηκε στα συναισθήματα της απληστίας για το φαγητό και της λιποθυμίας ως αποτελέσματα του «βουλιμού». Αναφορές για την βουλιμία συναντάμε και στο έργο του Ξενοφώντα «Κύρου Ανάβασις» (428-354π.χ) όπου αναφέρεται ότι στρατιώτες στα ελληνικά στρατεύματα είχαν συμπτώματα λιποθυμίας, αδυναμίας, σωματικής κατάρρευσης τα οποία προκαλούνταν μετά από κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού.

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής στον μεσαίωνα: Αναφορές για τις διαταραχές στην πρόσληψη τροφής βρίσκουμε και στην σκοτεινή εποχή του Μεσαίωνα όπου επικρατούσαν δύο αντίθετες αντιλήψεις. Από την μια ο όρος βουλιμία εμφανίζεται με παραλλαγή της λέξης ως «κυνορεξία» ή «κυνοειδής όρεξη» σε χειρόγραφα του 14^ουαιώνα για να εκφράσει την κατάσταση της λαιμαργίας ως νοσηρή πείνα. Με τον όρο αυτό υπονοούσαν την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής και την πρόκληση εμετικών κενώσεων. Από την άλλη εντοπίζεται την εποχή αυτή η ύπαρξη της «Ιερής Ανορεξίας» η οποία χαρακτηρίζεται από άρνηση τροφής ως αποτέλεσμα της πίστης σε μια ανώτερη δύναμη. Σκελετωμένες γυναίκες που αναφέρονταν ως «Ιερές ανορεξικές» έζησαν στην εποχή του 14^ου αιώνα όπου η εκκλησία αποτελούσε το κέντρο της κοινωνίας.

Παράδειγμα αποτελεί η Αικατερίνη της Σιένα η οποία άρχισε την πνευματική της ζωή το 1353μ.χ, ορκίστηκε αγνότητα και ως μέλος του Δομικανού τάγματος πραγματοποίησε μετά από επισκέψεις σε νοσοκομεία θαυματουργές θεραπείες. Στην προσπάθεια της να τιθασεύσει τους πειρασμούς και τα δαιμονικά οράματα που την κυρίευαν μέσα  από τον ασκητισμό, η άρνηση του φαγητού έφτανε σε ακραία επίπεδα καθώς το διαιτολόγιο της περιλάμβανε μόνο ψωμί νερό και νωπά λαχανικά μαζί με αυτομαστίγωμα κατά την διάρκεια της ημέρας. Όλη αυτή η χρόνια ταλαιπωρία είχε σαν συνέπεια το σώμα της να υποστεί μεγάλη ζημιά που όσο κι αν προσπάθησε προς το τέλος της ζωής της να αντιστρέψει δεν τα κατάφερε με αποτέλεσμα να πεθάνει σε μικρή ηλικία. Υπήρξαν και άλλες γυναίκες της εποχής ανορεξικές με παρόμοια κατάληξη καθώς στο όνομα της θρησκείας η αυταπάρνηση της γυναικείας φύσης, η εγκράτεια και η αποχή από την τροφή φαίνονταν λογική.

Μεταξύ των σύγχρονων ανορεξικών γυναικών και των «Ιερών ανορεξικών» θα μπορούσαμε να πούμε ότι ίσως διακρίνεται μια ομοιότητα παρά την απόσταση τόσων αιώνων καθώς και οι δύο μέσα από την «σκελετοποίηση» παλεύουν να απαλλαγούν από την σάρκα και τις αδυναμίες της. Στην περίπτωση της Ιερής Ανορεξίας μέσα από τον όρκο αγνότητας που συνεπάγεται ασκητισμό και  ασιτία, ενώ στην περίπτωση της σύγχρονης ανορεξίας μέσα από την άρνηση της τροφής που οδηγεί στην άρνηση της σεξουαλικότητας τους σαν συνέπεια σωματικής κατάρρευσης και ψυχολογικής διαταραχής. Μέσα από την αυτοτιμωρία και την ενοχική συμπεριφορά (αυτομαστίγωμα στην Ιερή Ανορεξία, αυτοτραυματισμοί στην Νευρική Ανορεξία) βιώνουν μια ψευδαίσθηση πειθαρχίας. Απώτερος σκοπός τους να αγγίξουν την «τελειότητα».

Η αναγέννηση: Με το πέρασμα στην Αναγέννηση από τον 16⁰ μ.χ αιώνα σημειώνονται αρκετά περιστατικά διαταραχής πρόσληψης τροφής τα οποία καταγράφονται, τα περισσότερα τον 19^ο αιώνα. Το 1873 αναφέρεται ο όρος υστερική ανορεξία. Την ίδια χρονολογία καθιερώνεται ο όρος νευρική ανορεξία (Anorexia nervosa) από τον Σερ Γουίλιαμ Γκάλ έναν προσωπικό γιατρό της βασίλισσας Βικτωρίας .Ο Όρος νευρογενής βουλιμία εισήχθηκε το 1979 από τον βρετανό ψυχίατρο Τζέραλντ Ράσελ. Πλησιάζοντας προς την σύγχρονη εποχή τα περιστατικά αυτά αυξάνονται ραγδαία κυρίως από τα μέσα του 20^ου αιώνα και σήμερα αποτελούν μια κοινωνική μάστιγα. Είναι πραγματικά αξιοπερίεργο σε μια εποχή όπως η σημερινή όπου η τροφή δεν είναι άμεσα συνυφασμένη με την επιβίωση σε διαταραγμένες ψυχικές καταστάσεις όπως είναι οι διατροφικές διαταραχές να αποτελεί απειλή για την ίδια την επιβίωση.

→Ανορεξία : Ποιους απειλεί; Νέα στοιχεία από έρευνα

→Έρευνα: Γιατί κάποιες παθήσεις έρχονται στη μόδα;

→Ποιες ειναι οι μοντέρνες παθήσεις και πόσο μας απειλουν;

→Βίντεο: Πρέπει να τρώει κάθε 15 λεπτά αλλιώς θα πεθάνει

 

Γράφουν η Μπαλαμώτη Δ. Χριστίνα, MSc κλινική διαιτολόγος – Διατροφολόγος, αριστούχος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος Δ.Σ Πανελληνίου Συλλόγου Νοσοκομειακών διαιτολόγων  και η Γερακάκη Στέλλα